KRONIKK: Mange har høyrd om Lesvos og Moria-leiren, og likskapane med Khíos og Vial er mange – også Khíos er ei nydeleg gresk øy som mange forbind med sommarferieminner, mellomalderlandsbyar, oliven og vin, men som no er mest kjent for sin ufyselege flyktningleir som husar tusenvis av desperate og vonde skjebnar.
Øya som eigentleg trekkjer turistar, trekkjer no desperate flyktningar frå Afghanistan, Syria, Somalia, Palestina og andre konfliktprega land. Her skulle dei eigentleg berre innom eit transittmottak i eit par dagar, men no har Khíos, akkurat som naboøyene sine, blitt parkeringsplass for flyktningar som følgje av eit overlasta Hellas og eit stengt Europa.
Ifrå leilegheita me leiger ser eg over til Tyrkia som eg ser over til Tysse heimeifrå Ådland. «Have a pleasant stay», sa dei til meg då eg landa på flyplassen for sju veker sidan. Same dag drukna åtte ungar og tre vaksne på veg over til øya. Fordi eg hadde raudt pass i lomma og norske foreldre var det ingen som eingong vurderte å stoppa meg i det eg gjekk gjennom sikkerheitskontrollen, og kjensla av uforståeleg urett var total allereie før eg hadde kome ut av flyplassen.
Som før, berre verre
Vekene har endå ikkje vore så «pleasant». Leiren er den same som leirane me las om på alle framsider i 2015 og 2016, forskjellen er at folka er mange fleire. Framleis kjem det båtar kvar veke, og kampen om kvadratmetrane og doa blir stadig tøffare. I Vial, leiren bygga for tusen, trur me det bur omtrent det sjudoble. Det betyr ei liste med problem så lang at eg ikkje veit kor eg skal begynne.
I mangel på reinhald tek rottene seg av bosset, og kattar og hundar grev i haugane av svarte bossekkar både inni og utanfor leiren. Eg har meir enn éin gong trakka i menneskeavføring fordi eg har gått utanom stien. På sjukehuset ligg kvinna som har abortert i sjuande månad på eit blodig laken i nabosenga til ho med nyfødd dotter. Om tre dagar blir dei alle tre sendt tilbake til leiren, og me kan berre håpe at dei har eit telt og eit teppe å kome tilbake til.
På akuttmottaket blir me møtt med at det ikkje er særleg «suitable» – passande – at me kjem ved midnatt. Når passar det å ha eit panikkanfall, undrar me stille. Legen snakkar konsekvent til oss kvite, ikkje somaliaren som snakkar flytande engelsk og er sjukepleiar, og no har sørga for å få venninna si med store smerter på sjukehus.
14-åringar har reist frå familien og barndomen i Afghanistan og Syria, og er no åleine både i leiren og i livet. Frivillige frå andre hjelpeorganisasjonar har blitt kasta ut av leilegheita si fordi dei hadde flyktningar på besøk. Me blir fortalt at me må vere strenge med ungane me møter når me distribuerer klede, helst ikkje leike og smile alt for mykje, for i Athen ventar menneskesmuglarar på ungar og ungdommar dei kan selje vidare til bordell eller organhandel, og dei som har lært seg å stole på framandfolk er lettare å lokke til seg.
På nettet blir det lagt ut dronevideoar frå distribusjonane våre saman med tekstar som påstår at me og dei andre hjelpeorganisasjonane utnyttar flyktningane sin situasjon for eiga vinning. Nokre gongar kjem politiet til distribusjonane våre for å truge med å kaste oss vekk, og går me inn i leiren risikerer me å bli arrestert.
«Me er her for å hjelpa» står det bak namnet på organisasjonen vår, Iris Center Team. Likevel er det slik at for kvar person me vel å hjelpe, vel me vekk nokon andre. Med eit bittelite team, akkurat no fire norske frivillige i tillegg til flyktningane me har med oss frå leiren, er det umogleg å rekke over alle behov, og det me driv me kan i beste fall kallast brannsløkking. Den einaste trøysta me klarar å gje oppi alt, er «tickets». Billettane til toalettsaker, klede og bleier er heilage, for utan dei er det til inga nytte å stille seg i den mange timar lange køen.
LES OGSÅ: Med traumer, arr og fistula i bagasjen. Et nødrop fra Vial
Kva er ein heim?
Å koma heim har alltid vore min tryggleik – går ting skeis, flyttar eg berre heim. Slik er det denne gongen òg – når eg blir metta på nød og elende, bestiller eg billett heimatt til Flesland og Ådland. Folka me treff her kan verken reisa heim eller vidare. Den einaste plassen dei er velkomne, om ein i det heile bruke det ordet, er i Vial, ein overfylt flyktningleir.
Sjølv om folk bur her i årevis, er ikkje Vial nokon heim. For nokre veker sidan hadde den seks månadar gamle dottera til ein kompis som bur i leiren urinvegsinfeksjon, sannsynlegvis på grunn av månadar med våte bleier rett på kaldt «golv». Etter ti dagar med antibiotikakur på sjukehuset var ho endeleg frisk, og me spurte, utan å tenkje oss nok om, «det blir vel godt å koma heim?». «Vial blir aldri heim», svara han.
Vidare kjem dei heller ikkje, for rundt øyene ligg politikken frå resten av Europa som ein festningsmur. Ein politikk flyktningane og Hellas tek støyten for. For medan flyktningane druknar i Egeerhavet, druknar Hellas i problem. Eit land som allereie slit meir enn nok med sitt, har plutseleg fått sytti-åtti tusen traumatiserte folk kasta på seg, berre fordi det ligg på Europa sin dørstokk.
Lokalbefolkninga er, akkurat som flyktningane, fanga på øya. Dei som i starten hjelpte til og sa velkomen, er no forbanna, og eg forstår dei. Oliventrea dei skulle tene pengar på blir brunne som ved, jorda dei skulle dyrke på er blitt teltplass og lokalsjukehuset deira som allereie sleit er no heilt på felgen.
På besøk i leiren
Trass mykje frustrasjon og det som verkar som ein fire år lang nødsituasjon, er det utruleg fint å vere her. Ein ser at kvar time arbeid og kvar krone brukt, gjer godt for nokon. Berre sidan eg kom har me distribuert vinterkle til hundrevis av barnefamiliar, gjeve nyføddbaggar til titals nybakte mødre, delt ut toalettsaker og bleier til alle dei tusen barnefamiliane i leiren og dekka basisbehova til dei mange flyktningfamiliane som bur i leilegheiter rundtom på øya.
Nokre kveldar reiser me opp i leiren. «Salam», seier ansikta som stikk ut av teltopningane, etterfylgt av eit prøvande «chai?». Me takkar ja til te, få kome inn i dei fire-fem kvadratmeter store «heimane» og får kvar sitt glas med altfor søt te. Med teiknspråk og Google Translate fortel dei om drepne mødre og brødre, endelause forsøk på å kome seg vekk frå krigen heime, usannsynlege smuglarprisar og planar om å flykte frå flukta, fordi dei veit at dei nok ein gong kjem til å få nei på søknaden. Me nippar til teen og nikkar. Me har høyrd det før, og kan ikkje gjere noko som helst for dei heller.
Ofte er dei på alder med meg, nokon litt eldre, mange eit par år yngre. Kva tilfeldigheiter, flaks og uflaks har gjort at me jamnaldrande som no sit i same telt og delar ein kopp te, har hamna i så forskjellige liv? På same øy, men på så ulike vilkår? Eg veit ikkje svaret – kanskje heldigvis.
Svaret på korleis krisa kan løysast har eg heller ikkje, men eg håpar at me som storsamfunn ein dag klarar å ønske framandfolk like smilande velkomne som dei her har gjort med oss.
FAKTA: Khíos og flyktningleiren Vial
- Den femte største av de greske øyene i Egeerhavet, og ligger omtrent syv km fra kysten av Lilleasia.
- Øya er skilt fra Tyrkia av Khíosstredet. Det bor vel 50.000 mennesker på den 910 km² store øya.
- Flyktningleiren Vial huser nærmere 8000 flyktninger. Leiren ble bygget for 1050 mennesker.
Denne teksten ble først publisert i Samningen.
